పథేర్ పాంచాలీ - బిభూతి భూషణ్ బందోపాధ్యాయ్

పథేర్ పాంచాలీ - బిభూతి భూషణ్ బందోపాధ్యాయ్ (1894-1950)
అనువాదం : మద్దిపట్ట్ల సూరి (1920-1995)

కొన్ని పుస్తకాలకి గొప్ప చరిత్ర వుంటుంది. ఎప్పుడో చిన్నప్పటి పథేర్ పాంచాలి. సత్యజిత్ రేయ్ సినిమా గానే తెలుసు. టీవీలో ఎప్పుడో చూసిన చిన్న బిట్  - వానల్లో బురదల్లో పల్లెలో పడుతూ లేస్తూ నడుస్తూ వస్తున్న పెద్ద మనిషిని ఇద్దరు చిన్న పిల్లలు నవ్వుతూ గమనిస్తున్న దృశ్యమే మనసులో ముద్రించుకుపోయింది. అత్భుతమైన సినిమా అనీ, సత్యజిత్ రే దానికి ప్రాణం పోసాడనీ వినడమే. ఎప్పుడూ దాని పూర్తి పాఠం చదవలేదు.  ఇన్నాళ్ళకిన్నాళ్ళకి ఈ "అజరామర పథగీతం"  ఇంత చక్కని తెలుగులో దొరికితే చదవకుండా వొదులుకోగలగడమే ?!  దీన్ని తెలుగులో అత్భుతంగా, రస రమ్యంగా అనువదించినది శ్రీ మద్దిపట్ల సూరి.   బెంగాలీ నవలల పట్ల తెలుగు వాళ్ళకున్న క్రేజ్ తెలిసినదే. శ్రీ సూరి మంచి మంచి బెంగాలీ క్లాసిక్ లను తెలుగు లో కి అనువదించారు. ఈ అనువాదాన్ని ఈయన కాకుండా ఎవరన్నా చేసి వుంటే ఆ పుస్తకం ఇంత బావుండేదా అని  అనిపించింది. కాబట్టి  అనువాదకునికి నమస్కరించి, ఇది మొదలు పెట్టాలి న్యాయంగా.

చాలా రోజులకి గుండెల్లో ఇంకిపోయిన చెమ్మని బయటకు తీసుకొచ్చిన ఇద్దరు చిన్న పిల్లల కథ ఇది.  పథేర్ అంటే పథం. మార్గం. పాంచాలీలనేవి తరతరాలుగా సంప్రదాయ కథాగానానికి ఉపయోగిస్తుండే బెంగాలీ గీతాలు. అందుకే సత్యజిత్ రే తన చిత్రానికి 'సాంగ్ ఆఫ్ ద లిటిల్ రోడ్' అనే ఉప శీర్షిక జోడించారు.  దుర్గ, అపూర్ లు అక్కా తమ్ముళ్ళు. నిశ్ఛింది పురంలో హరిహర రాయ్ గారి పిల్లలు. హరి రాయ్ భార్య సర్వ జయ.  హరి హరుడికి వరుసకు అక్కగారైన ఇందిరమ్మ అనే వృద్ధురాలు వీళ్ళతోనే ఆ ఇంట్లోనే ఉంటూండేది.  ఆవిణ్ణి, సర్వ జయ నూ బీదరికం నిర్దాక్షిణ్యంగా విడదీసేస్తుంది. ఈ మౌసీమా ని ఎంతగానో ప్రేమించిన చిన్నారి దుర్గ తల్లికీ, ఇందిరమ్మ కూ  మధ్య నలిగిపోతూ.. వాళ్ళ అస్థిత్వ పోరాటం లో - ఇందిరమ్మ ఇల్లు విడిచి పోవడమూ, తిండికి మొహం వాచి, ఎండ దెబ్బ కి మరణించడమూ చూసి ఎక్కువ దెబ్బ తిన్న పిల్ల.  అత్యంత బీదరికంలో బ్రతుకు వెళ్ళదీస్తున్న సర్వ జయకూ పిల్లలల తో పాటూ ఆ ముసలావిణ్ణి సాకడం కష్టమైపోతుంది.  ఇందిరమ్మ జీవితాన్నీ మరణాన్నీ చదివే సరికే పాఠకుడు ఎప్పుడు ఈ బ్రతుకుల్లో వెలుతురొస్తుందా అని నిస్పృహ లో కూరుకుపోతాడు. 

హరి హరుడు బ్రాహ్మణుడు. బ్రాహ్మణీకం తప్ప ఇతర పనులెరుగని పండితుడు. అతని కొడుకు అపూర్ !  అపూ అక్క దుర్గ వెంటే ఎప్పుడూ. తండ్రి పౌరోహిత్యపు పనుల వేటలో, ప్రవచనాల పనుల వేటలో నెలల తరబడి ఇల్లు విడిచి వెళ్ళినప్పుడు తల్లికి మిగిల్న తోడు వీళ్ళిద్దరే. వీళ్ళు ఊరు నాలుగు చెరగులా తిరుగుతూ, వంటకి ఫలమో, పుష్పమో, కట్టెలో, ఎక్కడో పడిపోయిన  కొబ్బరి కాయలో, ఏ చెరువులోనో దొరికిన చేపల్నో ఇంటికి పట్టుకొస్తూంటారు.  ఈ పిల్లల కళ్ళ నిండా లేమే.  అపూ కి తల్లి ఉడకేసే ఆ నీళ్ళ లాంటి అన్నమూ పరమాన్నమే. దుర్గ కాస్త పెద్దది.  ఇల్లు గడవడం కోసం పక్క వాకిళ్ళలో దొంగతనానికీ వెరవదు.  సర్వ జయ కి ఈ పిల్లల భవిష్యత్తు గురించి విపరీతమైన బెంగ. తిండికే గడవని తాము దుర్గ పెళ్ళెలా చెయ్యడమా.. అపూర్ ని ఎలా చదివించడమా అని బెంగ.

ఇన్ని బాధల్లో పదకొండూ పన్నెండేళ్ళ పిల్ల  దుర్గ ని ఇష్టపడిన ఒక డబ్బున్న యువకుడు సర్వజయలో ఎంతో ఆశ కలిగిస్తాడు.  దుర్గ కూడా తనకి పెళ్ళయితే, ఇంట్లో బాధలు కాస్తన్నా తీరుతాయి కదా అని ఆశిస్తుంది. కానీ కుటుంబ తగాదాల్లో, ఆ సంబంధం తప్పి, వెలుగు రాబోతున్న జీవితాలు ఎక్కడి గొంగళి అక్కడే అన్నట్టు మూలపడతాయి.  ఆ రోజుల్లో బెంగాల్ పల్లెల్లో, ఎందరో ప్రజలు మలేరియా తో చనిపోతారు. దుర్గ కూడా వొళ్ళెరగని జ్వరంలో - రోజుల తరబడి ముసురు పట్టిన రోజుల్లో, తన మీద చూరు నుండీ ధారగా నీరు కారుతున్నా కదల లేనంత జ్వరంతో ప్రాణాలు విడుస్తుంది.   దుర్గ పోయిన విషయం తెలీని తండ్రి  కొన్నాళ్ళ తరవాత, పట్నం నుంచీ తీసుకొచ్చిన బహుమానం కళ్ళలో నీళ్ళు తెప్పిస్తుంది. 

చిన్న పిల్ల దుర్గ లేకుండా అక్కడ ఉండడం కష్టమయ్యి  కాశీ లో ఏదో ఒక పని దొరకకపోదని కాశీకి వలస వెళ్తుంది కుటుంబం.  అక్కడకి వెళ్ళేందుకు జీవితం లో మొదటిసారి రైలెక్కిన అపూర్, దుర్గ రైలెక్కలేదని, దుర్గ ని ఆ ఊర్లో వొదిలేసి పోతున్నామనీ బావురుమనడం  చదివి, ఎంతో బాధ కలిగిస్తుంది. కాశీకి వెళ్ళినా వాళ్ళ పరిస్థితి ఏమాత్రం మెరుగు పడకపోగా హరి మరణం, సర్వజయ బ్రతుకు గడవడం కోసం  ఒక జమీందారింట్లో  వంటలక్క గా చేరడం, అపూర్ అక్కడ వాతావరణంలో ఇమడలేక, తీవ్ర అవమానానికి గురయి,  మళ్ళీ నిశ్చిందిపురానికి వెళ్ళిపోవాలని ఇద్దరూ నిర్ణయించుకోవడం... ఇదే ఈ పథం.


ఈ కధ లో అత్యంత నిరాశా పూర్వక జీవితం లో కూడా ఎక్కడో ఏదో మంచి జరగకపోదా అన్న ఆశ ఎలా మనుషుల్ని నడిపిస్తుందో చూస్తాం.  నిశ్చిందిపురం ఆ పిల్లల దృష్టిలో స్వర్గం.  అందమైన తోట. ఆ అందాన్ని వొదులుకుని పట్నాల్లో ఇరుకు ఇళ్ళలో ఎలా గడిపారో అపూ వాళ్ళు అనిపించేంత సౌందర్యం.   హరి హరుడి కూలడానికి సిద్ధంగా ఉన్న ఇంటి చుట్టు పక్కల  ఎలా వుంటుందంటే : :

వాళ్ళ ఇంటి కిటికీ కి కొంచెం అవతలగా చుట్టూ ముదురుగోడ. ఆ గోడని ఆనుకుని అవతల అంతా ఒకటే అడవి.  ఆ కిటికీ దగ్గర కూర్చుంటే చాలు - నీలి సముద్రపు అలల్లాగా భాండీర, శాఖోటక వృక్షాల చివళ్ళు ఆ చెట్లనీ ఈ చెట్లనీ వ్రేళ్ళాడే రక రకాల తీగలు, ఏళ్ళ తరబడి ఉన్న వెదురు చెట్లు, వయో భారం వల్లా ప్రక్కనున్న కర్ణికార, 'వన చాల్ తా' చెట్ల మీదికి ఒరిగిపోతూ ఉండటం, వాటికింద వెలుతురు తక్కువగా ఉండే చోట కాటుక పిట్టలు గంతులు వేస్తూ ఉండటం కనిపిస్తూ ఉంటుంది. 

వాళ్ళ ఇంటి పక్కన ఆ అడవి ఇటు నీలిమైదానం వరకూ, అటు ఏటి గట్టునకు వ్యాపించి ఉంటుంది.  అపూ వాళ్ళకది ఎంత తిరిగినా తిరగనట్లే వుంటుంది.  అపూ అక్కతో కలిసి, ఆ అడవిలో చాలా దూరం తిరిగాడు.  కానీ ఆ అడవి ఎక్కడ ఆఖరయిందో తెలియలేదు వాడికి  - ఈ అడవి, దాని శ్యామలత్వం లోని నూతన స్పర్శ వాడి మనస్సుని, వాళ్ళ అక్క మనస్సునూ పులకరింపజేస్తుంటాయి. పుట్టినప్పట్నించీ సుపరిచితమైందీ అడవి వాళ్ళకి.

క్షణక్షణమూ ఏదో తెలియని ఆనందంతో వాళ్ళ పిపాసు హృదయాల్ని అపూర్వ విచిత్రరసానుభూతితో నింపివేస్తూ ఉంటుంది.  వర్షానికి నిగనిగలాడుతూ పచ్చగా వున్న చెట్ల పొదల మీదికి కరంజ పుష్పాల పసుపుపచ్చని చివుళ్ళు,  అస్తమయపు నీడలో పెద్ద అడవి ఉమ్మెత్త కొమ్మ మీద మెల్లిగా అటూ ఇటూ ఉడుత ఒకటి తిరుగుతుండడం, కావలసినన్ని ఫలపుష్పాలు, అన్నిటికంటె దట్టంగా అడవికి దగ్గరగా వున్న పొదలమీది కొమ్మ కొమ్మనీ ఏవో తెలియని పిట్టలు వ్రాలి ఉండడం  -  అలాంటప్పుడు వాడి మనసుకు కలిగే అపూర్వ గంభీరానందాన్ని ఎవరికీ వర్ణించి చెప్పలేడు వాడు! అదేదో స్వప్నం, ఇంద్రజాలం.  నాలుగువైపులా పక్షులు మధురంగా రోదన చేస్తూ ఉంటాయి, జల జల పూర్లు రాలుతూంటాయి. సంజె నీడలు మరింత దట్టంగా అలముకుంటూ వుంటాయి.  

దుర్గ పోయాక ఆ ఇంట్లో, ఆ ఊర్లోనూ ఉండలేక  వెళ్ళిపోతున్నప్పుడు అపూ హృదయాక్రోశం.. నిశ్చిందిపురానికి ఎంతో దూరాన ఉన్న రైల్వే స్టేషన్ లో రైలు స్టేషన్ ని దాటేస్తున్నప్పుడు చాలా రోజుల క్రితం తానూ అక్క దుర్గా కలిసి తప్పిపోయిన ఆవుదూడ ను వెతుక్కుంటూ, రైలు చూడ్డానికి వచ్చిన రోజు గుర్తొస్తుంది అపూర్ కి.  ఊరి చివర పెద్ద జామచెట్టు క్రింద తనూ, అక్కా ఇంత ముఖంచేసుకుని తమ రైలుబండినే చూస్తున్నట్టు అనిపిస్తుంది.

అక్కను ఎవరూ వెళ్ళి తీసుకుని రాలేదు. అందరూ విడిచిపెట్టేసారు.  అక్క చచ్చిపోయినా, తామిద్దరూ కలిసి ఆడుకునే వెదురుతోపులో, మామిడిచెట్ల నీడలో, నిశ్చిందిపురంలోని కూలిపోయేట్లున్న కొంపలో - అక్క స్నేహ స్పర్శ తనకెప్పుడూ సోకుతూనే ఉండేది. కానీ ఇవళే అక్కతో శాశ్వతంగా తెగతెంపులయిపోతున్నాయి నిజానికి ! 

అక్కను ఇహ ఎవరూ ప్రేమించడంలేదు. అమ్మా లేదు, ఎవరూ లేరు, అక్కను విడిచిపెట్టి వస్తున్నందుకు ఎవ్వరికీ విచారమే కలగలేదు.

తర్వాత జీవితంలో వినీలకుంతల సాగర మేఖల అయిన పృధివితో వాడికి, ఘనిష్ట పరిచయం ఏర్పడింది.  కానీ వాడికి శరీరం ఝల్లుమన్నప్పుడు, సముద్రయానంలో ఓడ డెక్ మీద నుంచి వినీలాకాశపు నూతన రూపం కంటపడుతున్నప్పుడు, ద్రాక్షాకుంజవేష్టితమైన ఏ నీలపర్వత సానువో - సముద్రంలో విలీనమౌతున్నట్లుండీ దిగంత ప్రాంతం నుండి   సుదూరంగా పోయి పోయి లీలగా కంపిస్తున్నప్పుడు, దూరం నంచీ భాసాభాసంగా కనిపించే చెలియలికట్ట - ప్రతిభాశాలియైన స్వరకర్త సృజించిన   మధుర స్వరంలాగా మధురాలాపనను వినిపింపజేస్తున్నప్పుడు - అలాంటి సమయాల్లో యెప్పుడూ వానకురుస్తున్న ఒక రాత్రివేళ ఓ పాత చీకటి కొంప లో రోగంతో మంచంలో పడిన ఓ పల్లెటూరి పేదపిల్ల 'అపూ! నయమయి లేచాక నాకొక రోజున ఎప్పుడైనా రైలు చూపిస్తావా ?' అని అడగడం వాడి మనసు లో ప్రతిధ్వనిస్తూనే వుంటుంది.

అన్నిటా ఓడాక సర్వజయ తో నిశ్చిందిపురానికి తిరిగి వెళ్ళిపోయేలా మాటాడాక అపూ "భగవాన్  నువ్వు మమ్మల్ని నిశ్చిందిపురానికి వెళ్ళేట్ట్లు చెయ్యి. లేకపోతే  బ్రతకలేను. నీ పాదాలు పట్టుకుంటాను" అని గుజగుజలాడాక,


పథ దేవత ప్రసన్నంగా నవ్వి ఓయి వెర్రివాడా, మీ ఊరిలోని వెదురుతోపుతో కాని, బందిపోటయిన వీరురాయ్ వటవృక్షం దగ్గరగాని, 'ధల్ చిత్' కాల్వరేవు దగ్గర గానీ నా పథం అంతమయిపోదు.  మీ 'సోనాడాంగా' మైదానాన్ని, ఇచ్చామతి నదిని దాటి, పద్మాలతో నిండివుండే మధుఖాలి తటాకం పక్కనుంచి పోయి, వేత్రవతి రేవును దాటి, సూటిగా, కేవలం సూటిగా - దేశాన్ని వదిలి దేశాంతరాల వైపు సూర్యోదయాన్ని విడిచి, సూర్యాస్తమయం వైపు, పరిచితములైన పరిధులన్నీ అధిగమించి, అపరిచితములైన పరిధులవైపు సాగి పోతున్నదీ పథం.


దివారాత్రాల్నీ, జనన మరణాల్నీ, మాసాల్నీ, సంవత్సరాల్నీ, మన్వంతరాల్నీ, మహా యుగాల్నీ దాటిపోతూనే వుంటుంది.  మీ జీవిత స్వప్నాలు కుక్క గొడుగుల్లా గుంపులు గుంపులుగా తలలెత్తుతాయి

నా వంశం అంతటితోనూ ముగియదు, పోతూనే వుంటుంది - పోతూనే వుంటుంది - ముందుకు సాగిపోతూనే వుంటుంది.

నిదా అనిర్వాణ వీణానిక్వాణం అనంతాకాశంలో అనంతకాలం ప్రతిధ్వనిస్తూనే వుంటుంది. 

ఈ విచిత్ర ఆనందయాత్రా తిలకాన్ని నీ నుదుట ధరింపజేసి, నిన్ను గృహవిముక్తుణ్ణి చేసి తీసుకువచ్చాను.

"పద, ముందుకు పద.." అంది. (అంటుంది. )


అపూర్స్ ట్రైలొజీ  బిభూతి భూషణుడు రాసిన ఈ పథేర్ పాంచాలీ, అపరాజితో ల ని ఆధారంగా తీసిన మూడు సత్యజిత్ రే సినిమాలు.  మొదటిది ఈ "పథేర్ పాంచాలీ".  అపూ జీవన పథం లో ఎందరో పిల్లలు కలుస్తారు.. చుట్తు పక్కల వాళ్ళ పిల్లలు, కజిన్లు, స్నేహితులు,  తమ కంటే బీదవాళ్ళ పిల్లలు,  దుర్గ స్నేహితులు, తన స్నేహితులు,    ఆ పిల్లల ఆనందాలు,  వాళ్ళలో బీద పిల్లల, అనాధ ఆడపిల్ల ల కష్టాలు చదివి గుండె తరుక్కుపోతుంది.  అయినా కష్టాలనుభవిస్తున్న పిల్లలకి అవేవీ పట్టనే పట్టనట్టుంటారు. అంత అమాయకత్వం!

అపూ లో తండ్రి వారసత్వం గా వచ్చిన చదువూ, చదువు పట్ల ఇష్టం, వాడి బాల్యం, కష్టాలు, చిన చిన్న ఆనందాలు, ఇవన్నీ ఇంతే భాషా సౌందర్యంతో చదువుతున్నప్పుడు మనసు కదలకుండా వుండటం చాలా కష్టం.   ముఖ్యంగా   ఈ అనువాదకుడే  "అపరాజితుడి కథ" ని కూడా అనువదించారంట.   ఈ ఒక్క పుస్తకానికే గుండె పట్టేసి, కొన్ని పుస్తకాల్ని ముగించాక కొన్ని రోజుల వరకూ మనసుల్లోంచీ పోని ఓ తృప్తికరమైన భావన  కలిగి, ఓ లాంటి తన్మయత్వంతో మునిగిపోతుంటే, "అపరాజితుడి కథ" ని చదవడానికి మానసికంగా చాలా శక్తి ని సమీకరించుకోవాల్సొచ్చేటట్టుంది. !  ఆ అనుభూతిని పంచుకుంటూంటే ఎంతో ఆనందం. దీన్ని పరిచయం చెయ్యడానికి ఆ అనుభూతే పనికొచ్చింది.  అందుకే పుస్తకంలోని లైన్లు యధాతథంగా కోట్ చేసాను పైన. 


అంత అత్భుతమైన నిశ్చిందిపురం నుంచీ భరించలేని బీదరికం తరిమేసినా, తల్లి ఒడికి చేరే పిల్లల్లా మళ్ళీ సొంత గూటికి ఒక వేళ వాళ్ళు చేరుకుంటే, ఆ   అపూ, సర్వజయల మిగిల్న కథ ని చదవాలన్న కోరికతో - ఎన్ని కష్టాలు ఎదురైనా వాటిని ఓర్చుకోవడానికి కావలసిన ధైర్యం, మనో నిశ్చయం వీళ్ళని ఎలా నడిపించిదో చదివి, చాలా ఆనందంతో, దుఃఖం తో,  ఈ అత్భుత పుస్తక పరిచయాన్ని ముగించేస్తున్నాను.

* * *

మొదట పుస్తకం. నెట్ లో ప్రచురించబడింది.